Fundacja Niepodległości przedstawia rezultaty projektu „Badania i upowszechnienie nowatorskich dokonań gospodarczych i społecznych Spółki Gazolina w II RP” dofinansowanego przez Ministra Nauki i Edukacji w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa (nr identyfikacyjny NdS/550914/2022/2022).
Od początku realizacji projektu Fundacja Niepodległości współpracuje z rozproszonymi po świecie potomkami współtwórców spółki paliwowej „Gazolina”, m.in. zrzeszonymi w ramach Stowarzyszenia Gazolina Wieleżyński. To właśnie dzięki wieloletniemu wysiłkowi potomków twórców spółki „Gazolina”, Mariana Wieleżyńskiego i Władysława Szaynoka, udało się zgromadzić w kraju bezcenne dokumenty świadczące o niezwykłej historii pionierskiego przedsięwzięcia gospodarczego.
Fundacja Niepodległości po natrafieniu na unikalne rodzinne archiwa postanowiła umożliwić ich upowszechnienie, poprzez realizację projektu dofinansowanego w ramach programu „Nauka dla Społeczeństwa”. Przeprowadzono gruntowne badania zgromadzonego zbioru, poprzedzone digitalizacją jego kluczowych elementów. Efekty tych badań zostały zaprezentowane w ramach objętej projektem konferencji i w związanych z nią publikacjach, które dostępne są bezpłatnie na tej stronie w sekcji „Do pobrania”. Uporządkowane archiwistycznie i zdigitalizowane dokumenty przechowywane w rodzinnym archiwum Stowarzyszenia Gazolina Wieleżyński w Brwinowie k/ Warszawy (dalej: Archiwum Brwinów) są prezentowane w sekcji „Struktura inwentarza”.
Atrakcyjnym dopełnieniem przekazu są materiały dostępne w sekcji „Multimedia”, umożliwiające nie tylko zapoznanie się z zapisem video referatów przedstawionych na konferencji przez znawców tematu z Polski i z zagranicy, ale także prezentujące materiały filmowe zrealizowane w ramach projektu – reportaż telewizyjny o dziejach firmy „Gazolina” oraz cykl czterech filmów dokumentalnych opisujących dokonania jej twórców.
Realizacji projektu i jego poszczególnych elementów towarzyszyło hasło „Wspólna praca, wspólny plon”, odzwierciedlające misję życiową twórcy „Gazoliny” inż. Mariana Wieleżyńskiego, którego w tym pionierskim dla polskiego przemysłu energetycznego dziele wspierał inż. Władysław Szaynok.
W efekcie ich działań rozwój gospodarczy firmy – założonej w roku 1912 – od wczesnych lat jej funkcjonowania wzmacniało wdrażanie koncepcji, by współwłaścicielami stali się również pracownicy przedsiębiorstwa (akcjonariat pracowniczy).
Należy podkreślić, że jedną z głównych przesłanek polskich twórców „Gazoliny”, fundujących swoją firmę jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, było to, aby – dzięki ukierunkowanej strukturze właścicielskiej – polskie przedsiębiorstwo o wysokiej rentowności ochronić przed przejęciem przez obcy kapitał.
Twórcy „Gazoliny” realizowali swoje, nierzadko pionierskie, dokonania technologiczne i biznesowe w ścisłym powiązaniu z postawami patriotycznymi. Ukształtowani w wielokulturowej przestrzeni Małopolski Wschodniej i Lwowa jeszcze pod panowaniem monarchii austro-węgierskiej, świetnie umieli wykorzystać atuty takiego środowiska dla stworzenia przedsiębiorstwa, które swoim rynkowym sukcesem mogło wesprzeć gospodarkę odradzającego się państwa polskiego.
Wśród pionierskich dokonań twórców spółki „Gazolina” należy wymienić skonstruowanie i zbudowanie pierwszej w Europie gazoliniarni kompresyjnej, następnie absorpcyjnej oraz uruchomienie jednej z pierwszych na świecie wytwórni płynnego gazu ziemnego (nazywanego wówczas gazolem). Płynny gaz w butlach był także eksportowany np. do Belgii, Syrii oraz Palestyny.
Do innych osiągnięć spółki „Gazolina” należy budowa pierwszego w kraju rurociągu gazu ziemnego, doprowadzenie gazu ziemnego z Zagłębia Borysławskiego do Lwowa (1929), czy wreszcie, od początku lat 30., gazyfikacja powstającego miasta w Gdyni, z zastosowaniem nowoczesnej technologii wytwarzania dwugazu.
Wśród licznych inicjatyw organizacyjno-badawczych twórców spółki „Gazolina” na szczególną uwagę zasługuje utworzenie – wraz z pracującym na Politechnice Lwowskiej prof. Ignacym Mościckim – laboratorium gazu ziemnego „Metan” przekształconego następnie w Chemiczny Instytut Badawczy (jego spadkobiercą jest dziś Instytut Chemii Przemysłowej – Sieć Badawcza Łukasiewicz w Warszawie). „Metan” był spółką pełniącą rolę think-tanku, który opracowywał własne rozwiązania technologiczne i chronił je patentami, by uniezależnić spółkę „Gazolina” od obcych technologii.
U podstaw naszego projektu znalazła się dostępność do archiwaliów „Gazoliny”, w dużej części pieczołowicie zachowanych w rękach potomków twórców spółki. Dziękujemy spadkobiercom Mariana Wieleżyńskiego i Władysława Szaynoka za możliwość przeprowadzenia wnikliwych badań nad ich dziedzictwem.
Wyraźnie widoczne w tej spuściźnie etyczne przesłanki ekonomicznego sukcesu twórców „Gazoliny” zachęciły Fundację Niepodległości do uruchomienia i realizacji projektu z dofinansowaniem ze środków publicznych w ramach programu „Nauka dla Społeczeństwa”.
Badanie i upowszechnienie nowatorskich dokonań gospodarczych i społecznych Spółki „Gazolina” w II RP w ramach programu „Nauka dla Społeczeństwa”, może w dzisiejszych czasach przyczynić się nie tylko do wykazania mocnych korzeni polskiego przemysłu paliwowo-energetycznego, ale także wesprzeć budowanie tak bardzo dziś potrzebnego patriotyzmu gospodarczego.